nl 
en 
NB. Dit artikel is tot stand gekomen als onderdeel van de VBDO themastudie Towards a Responsible Value Chain – The role of investors and the CSDDD.
Duurzaamheid is onmisbaar in waardeketens
Er is niets mis met winst, zolang die niet gepaard gaat met uitbuiting. Iedereen in de waardeketen moet een fatsoenlijk inkomen kunnen verdienen met het werk dat hij of zij verricht. Het woord ‘waarde’ in waardeketens moet werkelijkheid worden. Alle partijen in een keten moeten waarde toevoegen én ontvangen voor hun bijdrage. Cruciaal is dat sociale en ecologische kosten niet uitsluitend aan het begin van de keten terechtkomen, maar eerlijk worden verdeeld. Dit is een kwetsbaar evenwicht. Daarom is transparantie onmisbaar. Bij Fairtrade streven we ernaar precies te weten waar elk deel van het proces plaatsvond, welke kosten ermee gemoeid zijn, welke waarden worden overgedragen en onder welke omstandigheden. Transparantie is essentieel in alle schakels van de handelsketen, en deze stappen moeten worden gecertificeerd en geaudit. Duurzame inkooppraktijken vormen een onmisbaar onderdeel van verantwoorde waardeketens.
Een voorbeeld uit de bananensector illustreert dit. Detailhandelaren willen bijdragen aan leefbare lonen voor werknemers op bananenplantages. Hiervoor zijn duurzame inkooppraktijken nodig, bijvoorbeeld via langetermijncontracten, langdurige toezeggingen en de betaling van een extra bedrag om de loonkloof te dichten, zoals de Fairtrade-referentieprijs voor een leefbaar inkomen. Wij moedigen kopers aan om meerjarige contracten te overwegen, zodat plantage-eigenaren en werknemers duidelijkheid hebben en hun positie kunnen versterken.
Het is van belang dat bedrijven hun huidige inkooppraktijken onder de loep nemen. Draagt hun werkwijze direct of indirect bij aan mensenrechtenschendingen of milieuschade in hun ketens? In een constructieve dialoog kunnen deze praktijken besproken en bijgestuurd worden richting duurzamere inkoop. Zo komen bedrijven steeds beter tegemoet aan hun zorgplichtverplichtingen.
De Huidige Benadering van Duurzaamheid
Bij Fairtrade merken we dat bedrijven weliswaar erkennen dat duurzamer werken noodzakelijk is, maar soms moeite hebben om hun verantwoordelijkheden echt te omarmen, omdat dit botst met gevestigde werkwijzen. Hoewel koplopers oprecht proberen het verschil te maken, zien we ook dat sommige bedrijven hun zorgplicht (gedeeltelijk) proberen af te schuiven op andere schakels in de keten.
Het feit dat bedrijven het gesprek aangaan over duurzaamheidseisen met hun leveranciers is positief. Maar de vraag blijft: wat dragen zij zelf concreet bij om te zorgen dat deze duurzaamheidsdoelen haalbaar zijn in de hele keten? Zonder betekenisvolle aanpassingen in inkooppraktijken bestaat het reële risico dat boeren opdraaien voor de sociale en ecologische kosten – en daarmee voor de duurzaamheidsambities die elders in de keten worden geformuleerd. Bedrijven moeten duurzame productie mogelijk maken via hun inkoopbeleid en erkennen dat hier een prijskaartje aan hangt.
De Impact van Wetgeving zoals de CSDDD
Wetgeving zoals de CSDDD (Corporate Sustainability Due Diligence Directive) kan waardeketens versterken, maar de positieve impact hangt af van de implementatie. In het algemeen verwelkomt Fairtrade dit juridische kader. We hopen dat de Nederlandse implementatie ten goede komt aan werknemers en boeren, via doeltreffende due diligence-processen bij bedrijven. Toch blijven we voorzichtig optimistisch. Er bestaat nog steeds het risico dat bedrijven deze wetgeving als een vinklijstje benaderen, zonder daadwerkelijke impactvolle uitvoering.
Het gevaar is dat ze zich beperken tot het opnemen van duurzaamheidseisen in contracten met leveranciers, zonder echte waardeoverdracht of verbetering in hun eigen inkooppraktijken. Deze praktijk van verantwoordelijkheidsoverdracht kan ertoe leiden dat boeren opdraaien voor de uitvoering van de CSDDD, zonder daar compensatie voor te ontvangen. Het is essentieel dat de nieuwe wetgeving leidt tot verbeteringen in de waardeketen waar die het hardst nodig zijn, en daadwerkelijk waarde toevoegt aan het leven van werknemers en boeren.
Nu de CSDDD is goedgekeurd, moedigen we ook investeerders aan om in gesprek te gaan met bedrijven over hun zorgplichtverplichtingen. Zij moeten zich bewust zijn van de mogelijke negatieve milieu- en mensenrechtenimpact van hun activiteiten – en hierop handelen via hun inkooppraktijken.
Ambitie is Nodig voor Vooruitgang
Initiatieven zoals Platform Living Wage Financials (PLWF) zetten in op betrokkenheid om bedrijven aan te moedigen stappen te zetten richting leefbare lonen in hun ketens. Dit moet leiden tot concrete verbeteringen op het gebied van duurzaamheid. Een veelzeggend voorbeeld is ASN Impact Investors, die zich terugtrokken uit kledingbedrijven wegens gebrek aan vooruitgang na jarenlange betrokkenheid. Deze escalatiestrategie moet leiden tot krachtigere betrokkenheid, waarbij het perspectief van bedrijven op duurzaamheid verschuift van een ‘nice-to-have’ naar een ‘must-have’.
Dergelijke druk, ook via de CSDDD, maakt duidelijk dat de meest impactvolle duurzame praktijken niet plaatsvinden op plekken waar alleen een hokje afgevinkt wordt, maar juist in gezamenlijke inspanningen binnen de keten. Partijen moeten beseffen dat een duurzame keten een waardeketen is, waarin waarde eerlijk verdeeld moet worden voor langetermijnduurzaamheid én winstgevendheid. Het draait om het delen van zowel verantwoordelijkheden als opbrengsten.
